KİÜ KENT HAFIZASI UYGULAMA VE ARAŞTIRMA MÜDÜRLÜĞÜNÜN MESDER’DEKİ PANELİ

Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi Kent Hafızası Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürlüğünce; 23 Şubat 2024 Cuma günü MESDER Kahramanmaraş Edebiyat ve Sanat Derneği salonunda “Âyanlar Çağından Kurtuluşa Maraş” isimli panel düzenlendi.

Merkez müdürü Doç. Dr. Melike SOMUNCU, yaptığı konuşmasına, Kent Hafızası Merkezi olarak Maraş’ın tarihi, kültürel değerlerinin şehrimizde ve yurt çapında tanıtılmasına çalıştıklarını ifade ederek, Maraş’ın yakın tarihinin daha iyi anlaşılabilmesi için uzak tarihinin de bilinmesi gerektiğini bu sebeple Maraş’ın XVIII. yüzyıldan XX. Yüzyıla kadar olan döneminin ele alınacağını belirtti.

Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyelerinden Dr. Öğr. Üyesi Arslan Durdu, Kent Hafızası Uygulama ve Araştırma Merkezi’nce kısa zamanda birçok etkinlik düzenlendiğini belirterek panelin açılışını yaptı.

Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyelerinden Dr. Öğr. Üyesi Murat Polat, ilk olarak âyanlık müessesesi hakkında bilgi verdi. Âyan kelimesinin göz manasına gelen Arapça (عين )ʻayn kökünden türediğini, terim olarak Osmanlı taşra şehirlerinde şehrin ileri gelenlerini anlattığına vurgu yaptı. Bu âyanların taşra şehirlerindeki yerel hanedânlara mensup olduğunu, âyanların özellikle XVIII. yüzyılda şehirlerin yönetimlerini ele geçirdiklerini ifade eden Murat Polat, âyanların kimi zaman kadı ve naiblerin mühürlerini zorla elinden alabilecek kadar güç kazandıklarına vurgu yaptı.

Murat Polat’ın sunumundan sonra söz alan Kahramanmaraş İstiklal Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Tarih Bölümü öğretim üyelerinden Dr. Öğr. Üyesi Ümmet Soydemir, XVIII. Yüzyılda Maraş’ta âyanların ülkenin diğer bölgelerinde olduğu gibi şehrin yerel hanedânlarından, ehl-i örf ve ulemâ zümresi içinden çıktığını belirtti. Soydemir, 1. Numaralı Maraş Ahkâm Defteri’nin 17. Sayfasındaki bir hükümde 1738-39 yıllarında Maraş âyanı olarak nitelenen bazı isimlerin “Elbistanî Müftî İbrâhim Efendi, Yahya oğlu Mustafa, Bayezid oğlu Nu’man, Turan Seyyid Ahmed, Bayezid Numan, Dulkadirzâde Veli Paşa, Dulkadirzade Seyyid Mustafa, Nakib-i sabık Seyyid Ömer, Nakib Seyyid Mustafa, İncir-zâde el-hac Hasan ve Müfti-zâde Hüseyin” olarak zikredildiğini ifade etti.

Âyanlık ile mütesellimlik müessesesi arasındaki ilişkiye değinen Soydemir, XVIII. yüzyılda beylerbeyleri ve sancakbeylerinin uzun seferler sebebiyle görev yerlerine gelemedikleri zamanlarda yerlerine şehirleri zabt-u rabt altına alabilecek, asayişi sağlayabilecek nüfuzlu kişileri vekil olarak atadıklarını, bu kişilerin mütesellim olarak adlandırıldığını vurguladı. Soydemir, Mütesellimlerin çoğu kez şehrin iki önemli âyan ailesi olan Dulkadiroğulları ve Bayezitoğullarından kaydetti.

XVIII. yüzyılda Maraş’ta mütesellim olarak atanan isimlerin Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivleri’nde bulunan Atik Şikâyet, Maraş Ahkâm ve Kalebend Defterlerinden tespit edilebildiğini ifade eden Soydemir, XVIII. yüzyılda hangi yıllarda hangi ailenin şehrin yönetimine hâkim olduğunu, şehir yönetimine hâkim olan ailenin nasıl bir tasarrufta bulunduklarını belgeler ışığında ele aldı.

Soydemir, 1698/1699 yıllarında Maraş mütesellimi olan Dulkadiroğlu Murtaza Ali’nin Şubat 1702’de Maraş alaybeyliği makamında olduğunu bu durumun şehrin yönetiminin Dulkadiroğullarının elinde olduğunu gösterdiğini ifade ederek, 1718’de Bayezidoğlu Ahmed’in mütesellim olarak görevlendirilmiş olmasının ise şehrin yönetiminin Bayezidoğullarının eline geçtiğini anımsattı.

Maraş Beylerbeyi el-hac İbrahim Paşa’nın, 1724’te Dulkadiroğlu Duran Ahmed’i mütesellim olarak görevlendirmesiyle şehrin yönetiminin yeniden Dulkadiroğullarına geçtiğini söyleyen Soydemir, şehrin iki aile arasında el değiştirdiği zamanlarda rakiplerin birbirlerini çeşitli gerekçelerle Divân’a şikâyet ettiklerine; nüfuz çatışmasının tabii bir sonucu olarak şehir yönetiminin el değiştirdiği zamanlarda bir önceki dönemde şehrin yönetiminde etkin olanların bir şekilde şehirden uzaklaştırılıp ya da Rakka, Payas, Adana şehirlerindeki kalelerde kalebend edildiklerine dile getirdi.

Maraş’ın XVIII. yüzyıldaki idari ve sosyal hayatı hakkında ayrıntılı bilgiler veren Soydemir güçlü bir merkezi yönetimin milletin huzur ve emniyeti için en önemli şart olduğunu söyledi.

İstiklal mücadelesine giden yolda XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin ve Maraş’ın genel durumu da değerlendirildikten sonra Murat Polat tarafından, Maraş’ın milli mücadele dönemi hakkında detaylı bilgiler içeren arşiv vesikaları tanıtıldı.

3 Numaralı Kalebend Defterinin 26. Sayfasında kayıtlı. Bayezidoğlu Abdullah Bey’in kalebend edilmesi hakkında hüküm örneği.

Bayezidoğlu Numan Bey’in 1767’de mütesellim olarak atandığına dair II. Numaralı Maraş Ahkam Defterinin 133’sayfasından bir hüküm.

“İş bu bin yüz seksen bir senesi cemaziye’l-ahirinin dördüncü gününden avatıf-ı aliye-i mülükânemden Maraş eyaleti sabıka Vân muhafızı düstur-ı mükerrem vezirim Hasan Paşa’ya tevcih ve ihsanım olub vezir-i müşarünileyh mansıbına gelinceye degin eyalet-i mezbureye bir mütesellim nasbı lazım ve mühim ve Maraş ‘âyanındanBayezidzâdezîdekadruhuzabt u rabta kâdir ve cümlenin muhtarı olduğuna binaen eyalet-i mezbure mütesellim nasb ve tayin olmak babında...” şeklinde olduğunu belirtmiştir.

Soru-cevap bölümü ile devam eden panel, katılımcılara plaket takdimi ile sona erdi.