Cumhuriyetin Doğuşu: Egemenlik Milletindir
Anadolu’nun işgalden kurtarılmasının ardından, Gazi Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilan etti. Bu adım, "Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir" ilkesinin devlet yönetiminde somutlaşmasını sağladı.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkan Atatürk’ün yaktığı bağımsızlık meşalesi, Türk milletinin verdiği büyük mücadeleyle hiç sönmedi.
Atatürk’ün Cumhuriyet Planı
Erzurum Kongresi sırasında Mustafa Kemal Atatürk, Mazhar Müfit Bey’e, zaferden sonra hükümet şeklinin cumhuriyet olacağını açıklamıştı. Ancak toplum ve yakın çevresi henüz cumhuriyet kavramına alışık değildi; bu nedenle plan gizli tutuldu.
23 Nisan 1920’de TBMM’nin açılmasıyla, halkın temsilcilerinden oluşan meclisin üzerinde hiçbir güç olmadığı ortaya çıktı ve Türk milletinin yönetiminde yeni bir dönem başladı.
Lozan ile Tescillenen Bağımsızlık
Kurtuluş Savaşı’nın başarıyla sona ermesinin ardından, Türkiye Cumhuriyeti’nin varlığı, 24 Temmuz 1923’te imzalanan Lozan Antlaşması ile uluslararası düzeyde tanındı. İkinci dönem TBMM’nin toplanmasından kısa süre sonra, 13 Ekim 1923’te Ankara, yeni devletin merkezi oldu.
O güne kadar devlet başkanlığı görevini TBMM Başkanı olarak yürüten Mustafa Kemal Paşa, Lozan onayı için hükümetin şeklinin netleşmesi gerektiğini biliyordu.
28 Ekim 1923: Cumhuriyet Kararı
Hükümetin kurulamaması üzerine Atatürk, Çankaya Köşkü’nde arkadaşları için Latife Hanım’ın hazırladığı bir sofra etrafında toplandı. İsmet Paşa, Ali Fuat Paşa, Halit Paşa ve Kemalettin Sami Bey ile gerçekleştirilen yemek sırasında Atatürk, "Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz" dedi.
O dakikadan itibaren, yeni devletin yönetim şekli için kısa bir plan hazırlandı ve arkadaşlarına görevler verildi. Atatürk, Cumhuriyet’in ilanı konusunda Ankara’daki tüm arkadaşlarının fikrini almak yerine, onların zaten kendisi gibi düşündüğünü öngördü.
29 Ekim 1923: Cumhuriyet İlan Edildi
Mustafa Kemal Paşa, o gece 1921 Anayasası üzerinde değişiklikler yapılmasını sağlayan kanun tasarısını hazırladı. TBMM’de yapılan görüşmelerin ardından 158 üyenin tamamının oyuyla Cumhuriyet ilan edildi. Salonda yankılanan "Yaşasın Cumhuriyet" sesleri, yeni Türkiye’nin doğuşunu simgeledi.
Ardından yapılan gizli oylamada Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı seçildi. Atatürk, kürsüdeki konuşmasını "Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır" sözleriyle sonlandırdı.
Yeni Yönetim Sistemi ve Milli Bayram
Cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan ise bakanları seçip cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Böylece Meclis Hükümeti Sistemi yerini parlamenter rejime bıraktı.
İlk hükümeti İsmet İnönü kurarken, TBMM Başkanlığı’na Fethi Okyar seçildi. Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü Cumhuriyet’in ilanını kutladı. 1925’ten itibaren ise 29 Ekim, Türkiye’nin resmi milli bayramı olarak kutlanmaya başlandı.
Kaynak: Anadolu Ajansı
