Y kromozomu ile ilgili bilimsel tartışmalar yeniden gündemde. Erkek cinsiyetini belirleyen bu kromozom zamanla işlevini mi yitiriyor? Bazı araştırmalar, Y kromozomunun genetik olarak zayıfladığını gösterirken, uzmanlar erkeklerin yakın gelecekte yok olacağına dair endişelere temkinli yaklaşıyor. Peki Y kromozomu neden kayboluyor, gerçekten yok olacak mı?
Y KROMOZOMU YOK MU OLUYOR?
Y kromozomu, insan genomundaki en küçük ve en az gene sahip kromozomlardan biridir. Erkek cinsiyetinin oluşumundan sorumlu olan bu yapının evrimsel geçmişi incelendiğinde, dikkat çeken bir gerçek ortaya çıkıyor: Y kromozomu zamanla genetik materyalinin büyük bölümünü kaybetmiş durumda.
Avustralyalı evrim biyoloğu Prof. Jenny Graves, yaptığı çalışmalarda Y kromozomunun atalarından miras kalan genlerin yaklaşık %97’sini yitirdiğini belirtiyor. Eğer bu kayıp aynı hızla devam ederse, milyonlarca yıl sonra Y kromozomunun tamamen yok olabileceği düşünülüyor.
Ancak bu süreç doğrusal değil. MIT’de yapılan araştırmalarda, özellikle primat türlerinde Y kromozomunun son 25 milyon yıldır stabil kaldığı gözlemlendi. Bu da insanlardaki Y kromozomunun yakın gelecekte yok olacağı iddialarının abartılı olabileceğine işaret ediyor.
ERKEKLER YOK MU OLACAK?
Y kromozomu erkek cinsiyetini belirleyen temel genetik yapı olarak kabul ediliyor. Cinsiyet belirleme mekanizması şu şekilde işler:
- Y kromozomu taşıyan sperm → erkek
- X kromozomu taşıyan sperm → kız
Bu sistem uzun süredir insanlık tarihinde istikrarlı biçimde çalışıyor. Ancak bazı hayvan türlerinde Y kromozomunun tamamen ortadan kalktığı ve cinsiyetin farklı genetik mekanizmalarla belirlendiği de biliniyor. Örneğin bazı kemirgen türlerinde Y kromozomu yok, ama erkek bireyler hâlâ var.
Uzmanlara göre, Y kromozomu kaybolsa bile bu durum erkek cinsiyetinin tamamen ortadan kalkacağı anlamına gelmez. Evrim, cinsiyet belirleme görevini başka genlere veya kromozomal yapıya devredebilir.
İnsanlarda bu tür bir değişimin gerçekleşmesi ise milyonlarca yıl sürebilecek, yavaş ve karmaşık bir süreçtir. Yani, "erkekler yok olacak mı?" sorusunun cevabı: Hayır, yakın vadede böyle bir risk görünmüyor.
Y KROMOZOMU NEDEN ZAYIFLIYOR, GEN KAYBI NASIL İLERLİYOR?
Bilim insanlarına göre Y kromozomundaki gen kaybının temel nedenleri şunlardır:
- Yeniden kombinasyon eksikliği: Y kromozomu, diğer kromozomların aksine, genetik çeşitliliği artıran çaprazlama (rekombinasyon) sürecine katılmaz. Bu durum, hataların birikmesine ve genetik erozyona neden olur.
- Genetik daralma: Zamanla bazı genler işlevini yitirir, aktif olmayan gen parçaları oluşur.
- Evrimsel baskı: Kullanılmayan veya gereksiz hale gelen genler doğal seleksiyonla elenir.
Bütün bu süreçler Y kromozomunun giderek küçülmesine ve işlev kaybına neden olur. Fakat bu kayıp düzenli değil; zaman zaman duraksamalar ve stabil dönemler de yaşanıyor.
Y KROMOZOMU YOK OLURSA NE OLUR?
Eğer Y kromozomu milyonlarca yıl içinde tamamen yok olursa, bu durum insan türü için bir dönüm noktası olabilir. Ancak bilim insanları bu ihtimale karşı doğanın adaptasyon yeteneğine dikkat çekiyor. Cinsiyet belirleme başka genetik yollarla sürdürülebilir.
Bugünden bakıldığında, Y kromozomunun kaybolması bilimsel olarak uzun vadeli bir olasılık, fakat yakın gelecekte erkek cinsiyetinin yok olması söz konusu değil.
