Nükleer Düzenleme Kurumu (NDK), nükleer maddelerin, ekipmanların ve çift kullanımlı teknolojilerin uluslararası ticaretinde yeni usul ve esasları yürürlüğe koydu. Kurum kararına ilişkin düzenleme 9 Ekim 2025 tarihli Resmî Gazete’de yayımlandı; düzenleme, hem ihracat hem de ithalat süreçlerinde güvenlik öncelikli kurallar getiriyor.
Yeni düzenlemeye göre, ihraç edilen eşyanın veya bu eşya kullanılarak üretilen ürünlerin nükleer silah, patlayıcı madde ya da bu tür cihazların yapımında kullanılmaması sağlanmadan gerekli taahhüt verilmediği takdirde NDK, ne ihracata ne de ithalata izin verecek. Bu hüküm, hem doğrudan nükleer madde ticaretini hem de çift kullanımlı teknolojilerin kontrolünü hedef alıyor.
NDK, Nükleer Transfer Uyarı Listesi’nde yer alan eşyaların ihracatında, alıcı ülke ile Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) arasında nükleer güvence denetimi uygulanmasına ilişkin bir anlaşma bulunmasını veya söz konusu eşyanın UAEA denetimi kapsamındaki tesislere gönderileceğini zorunlu kılıyor. Bu madde, Türkiye’nin uluslararası güvence mekanizmalarıyla uyumunu güçlendirmeyi amaçlıyor.
Yeni usul ve esaslarda bir başka kilit düzenleme, zenginleştirme tesisleri, ekipmanları ve teknolojilerine dair. Buna göre; ihraç edilen zenginleştirme tesisleri, bunların ekipmanları veya teknolojiye dayanarak kurulacak herhangi bir tesis, yüzde 20’nin üzerinde zenginleştirilmiş uranyum üretmek üzere tasarlanamayacak veya işletilemeyecek. Bu kural, yüksek oranda uranyum zenginleştirilmesinin önüne geçmek üzere konuldu.
Nükleer İhracat Kontrolüne Tabi Eşya Listesi kapsamındaki bir eşyanın üçüncü bir tarafa yeniden transferi durumunda da sınırlandırmalar uygulanacak. Yeniden transfer edilen eşya; nükleer silah ya da diğer nükleer patlayıcı cihazların yapımıyla ilgili faaliyetlerde ya da UAEA güvencesi bulunmayan bir nükleer yakıt çevrimi faaliyetinde kullanılamayacak. Bu hüküm, ihracat zincirindeki tüm adımlarda yayılma riskini azaltmayı hedefliyor.
Nükleer Transfer Uyarı Listesi, Nükleer Çift Kullanım Listesi ve Nükleer İthalat Kontrolüne Tabi Eşya Listesi, NDK’nın resmi internet sitesinde yayımlanacak ve gerektiğinde güncellenecek. Kurum, bu listeler aracılığıyla hangi madde, ekipman ve teknolojilerin kontrol kapsamına alındığını şeffaf şekilde takip edilebilir kılacak.
İhraç başvuruları değerlendirilirken, NDK’ya diğer bakanlık, kurum veya kuruluşlardan talep gelmesi halinde Kurum, nükleer silahların yayılmasının önlenmesi amacıyla söz konusu başvuruyu değerlendirecek. Gerektiğinde ilgili kamu kurumlarının yazılı görüşü alınarak karar verme süreci güçlendirilecek; böylece teknik değerlendirmeler kadar ulusal güvenlik ve dış politika boyutları da hesaba katılacak.
NDK, nükleer ihracat kontrolüne tabi eşya için ihracat iznini elektronik ortamda veya yazılı olarak düzenleyebilecek. Bu kolaylık, izin süreçlerinin hızlanması ve kayıt altına alınmasının sağlanması açısından önem taşıyor; ancak izin verilmesinin ön koşulları—güvence anlaşmaları, kullanım taahhütleri ve yeniden transfer sınırlamaları—uygulamanın merkezinde olmaya devam edecek.
Analistler, düzenlemenin Türkiye’nin nükleer güvenlik ve yayılmayı önleme çabalarını uluslararası standartlarla daha güçlü şekilde eşleştireceğini belirtiyor. Özellikle nükleer sanayi tedarik zincirinde faaliyet gösteren firmalar için uygulama sürecinde uyum yükümlülükleri ve belgelendirme gereksinimleri öne çıkacak. Diğer yandan, kuralların uluslararası denetim mekanizmalarıyla yakın iş birliği öngörmesi, dış ticarette güven unsurunu artırabilir.
Kaynak: Anadolu Ajansı
